y’nin daraltıcı etkisi ne demektir?
e ve a ile biten fiil kök veya gövdesine -yor eki geldiği zaman e ve a sesleri ı ,i , u , ü seslerine döner.Buna ünlü daralması denir.Ünlü daralmasının sebebi y’nin daraltıcı etkisidir.
y’nin daraltıcı etkisi sadece -yor ekinde gösterilir.
Aşağıdaki örnekleri inceleyiniz:
bekle + yor = bekliyor
Ağla + yor = ağlıyor
dinle + yor = dinliyor
bakma + yor =bakmıyor
uyuma + yor = uyuyor
gele + yor = geliyor
Dikkat edilirse fiil sonlarındaki e ve a ekleri ; ünlü uyumu kuralı gereğince ı , i , u , ü seslerine dönüşür.
Önemli not:
Ünlü daralması , y’nin daraltıcı etkisinden kaynaklanır. Y’nin daraltıcı etkisi sadece -yor ekinde gösterilir.
-yen ve yan ekleri geldiğinde daralma olmaz,daraltılarak yazılırsa yazım yanlışı olur.
Yanlış: gelmiyen / doğru : gelmeyen
Yanlış: sevmiyen / doğru : sevmeyen
Yanlış: bekliyen / doğru : bekleyen
en/an sıfat fiil eki gelen fiillerde y’nin daraltıcı etkisi kesinlikle gösterilmez ; gösterilecek olursa bu yazım yanlışıdır. Nitekim MSÜ 2018 imtihanındaki sorulan aşağıdaki soruyu inceleyelim:
Eskiden beri aşçılık ilgi alanıma girmiştir. Yemek
I
yapmayı çok severim. Bazı günler sabahtan
başlıyan yemek telaşı akşama ancak son bulur. Artık
II
dışarı çıkmak yerine cuma akşamlarını da mutfakta
III IV
geçirir oldum. Son zamanlarda arkadaşlarımın pek çoğu
bu yüzden bana küstü. Ne yapayım affetsinler beni.
Aramızdaki hukuğu temelli bozacak değiller ya!
V
Bu parçada numaralanmış sözlerden hangilerinin
yazımı yanlıştır?
A) I ve IV B) II ve III C) II ve V D) III ve IV E) IV ve V
başlamak fiilinde : başla + yan = başlayan olmalıydı başlıyan yazıldığı için yanlıştır.
hukuk+ u = hukuku olmalıydı bu da yanlıştır. doğru cevap C şıkkıdır.
Bu kuralın istisnası da vardır :Sadece iki kelimede -yor dışında da daralma olur:
demek ve yemek fiillerinde; diyen ve yiyen şeklinde yazılır.
Doğru : Bu sorular zor diyen öğrenci ders çalışmamıştır.
Doğru : Yemek yiyenler bahçeye çıkabilir.
Ses olayları genel konu anlatımı için tıklayınız.
