Sıfatlar

Sıfatlar dil bilgisinin önemli konularından biridir.Konunu başlıkları tanımlanmış ve bol örnek verilerek daha iyi anlaşılması hedeflemiştir.

Çok önemli ikâz:

Örnekler verilirken bir kelimenin sıfat olabilmesi için mutlaka bir isimden önce gelmesi gerektiği özellikle vurgulanmıştır.Zira ancak bir varlığın sıfatı olabilir.

Sıfatlar konu anlatımı

İsimlerden önce gelerek onları çeşitli yönlerden niteleyen yani nasıl olduklarını bildiren veyahut bir varlığı belirten kelimelere sıfat denir.

Çevremizdeki her varlığın bir ismi olduğu gibi o varlığı benzerlerinden ayıran özellikleri de vardır.İşte sıfatlar varlıkların benzerlerinden ayrılmasını sağlayan kelimelerdir.

Sıfatlar konusunda en önemli nokta , sıfatın mutlaka bir isimden önce gelmesi gerektiğidir.Çünkü sıfat ,varlıkların kalıcı veya geçici özelliklerini söylemektir.Bu yolla o varlığı benzerlerinden ayırmış oluruz.

Aşağıda ağaç varlığının bazı özellikleri verilmiştir;beraberce inceleyelim:

Yeşil ağaç.

Kuru ağaç.

Yaşlı ağaç.

Bir ağaç.

Bu ağaç.

O ağaç.

Şu ağaç.

Öbür ağaç.

Beriki ağaç.

Yakındaki ağaç.

uzaktaki ağaç.

Dedemin diktiği ağaç.

Bu sene budanan ağaç.

Seyrek yapraklı ağaç.

Bizim evin bahçesindeki ağaç.

İki sene önce üzerinden düştüğüm ağaç.

Altında her sene sınıfça piknik yaptığımız ağaç.

Yukarıdaki örneklerde koyu yazılan kelime / kelime gruplarının tamamı o ağacın sıfatlarıdır.Bu sıfatlar ya ağacın nasıl olduğunu söyler ya da o ağacı ,bulunduğumuz konuma göre, diğer ağaçlardan ayıran geçici özellikleri belirtir .Bu sıfatlar sayesinde sayesinde mevzumuz olan ağacı diğer ağaçlardan ayırt ederiz.

Sıfat tamlaması

Sıfat olan kelime ile isim birlikte sıfat tamlamasını oluşturur. Aşağıda farklı sıfat tamlamaları verilmiştir:

Eski kanapeyi değiştirdik. …………………. ( Eskisıfat  + kanapeisim  = Sıfat tamlaması )

Büyük odanın kapısını örtünüz. …………………. ( Büyüksıfat  + odaisim  = Sıfat tamlaması )

Çalışkan öğrenciler mezun oldular. ……………….( Çalışkansıfat  + öğrencilerisim  = Sıfat tamlaması )

Yakınlardaki caddeden bir gürültü geldi. ….( Yakınlardakisıfat  + caddedenisim  = Sıfat tamlaması )

Okula yeni öğretmen geldi. …………….(yenisıfat  + öğretmenisim  = Sıfat tamlaması )

Hıçkırarak ağlayan çocuk sustu………….(Hıçkırarak ağlayansıfat  + çocukisim  = Sıfat tamlaması )

Sıfat Türleri

Sıfatlar kendi içinde niteleme sıfatları ve belirtme sıfatları olarak iki ana gruba ayrılır.Önce şemasını inceleyelim:

A.Niteleme sıfatları

B.Belirtme sıfatları

  1. İşaret sıfatları
  2. Belgisiz sıfatlar
  3. Sayı sıfatları
    1. Asıl sayı sıfatları
    2. Sıra sayı sıfatları
    3. Üleştirme sayı sıfatları
    4. Kesir sayı sıfatları
  4. Soru sıfatları

Şimdi bu sıfat türlerini açıklamaya geçelim.

A.Niteleme Sıfatları:

Varlıkların renk,durum,biçim gibi özelliklerini gösteren sıfatlara niteleme sıfatları denir.

Kısaca varlığa sorulan ”nasıl” sorusunun cevabı niteleme sıfatını verir.Aşağıdaki örneklerde isimden önce gelen kelimeler o varlıkların özelliklerini söylemektedir.

Zor sorular.(Nasıl sorular?)

Zorniteleme sıfatı sorularisim

Kırmızı çatı.(Nasıl çatı?)

Kırmızı niteleme sıfatı çatı isim

Kirli oda. (Nasıl oda?)

Kirli  niteleme sıfatı oda isim

Çürük bina.(Nasıl bina?)

Çürük  niteleme sıfatı bina isim

İncitici söz.(Nasıl söz?)

İncitici  niteleme sıfatı söz isim

Şişman adam.(Nasıl adam?)

Şişman  niteleme sıfatı adam isim

Kaliteli müzik.(Nasıl sorular?)

Kaliteli  niteleme sıfatı müzik isim

Yalan yanlış laflar.(Nasıl laflar?)

Yalan yanlış  niteleme sıfatı laflar isim

Terbiyeli öğrenci.(Nasıl öğrenci?)

Terbiyeli   niteleme sıfatı öğrenci isim

Pisboğaz çocuk.(Nasıl çocuk?)

Pisboğaz   niteleme sıfatı çocuk isim

Açıkgöz futbolcu.(Nasıl futbolcu?)

Açıkgöz   niteleme sıfatı futbolcu isim

Yemyeşil dağlar.(Nasıl dağlar?)

Yemyeşil   niteleme sıfatı dağlar isim

Simsiyah ayakkabı.(Nasıl ayakkabı?)

Simsiyah   niteleme sıfatı ayakkabı isim

Mavimtırak gömlek.(Nasıl gömlek?)

Mavimtırak   niteleme sıfatı gömlek isim

B.Belirtme sıfatları

Varlıkları diğer varlıklardan ayırırken geçici olarak kullandığımız sıfatlardır.Kendi içinde dört ana guruba ayrılır.

1.İşaret sıfatları:

Varlıkların yerini işaret eden sıfatlara işaret sıfatı denir.Bir kelimenin işaret sıfatı olabilmesi için bir isimden önce gelmesi gerekir.

İsme sorulan ‘‘hangi ?’‘sorusunun cevabı işaret sıfatıdır.

Bu öğrenci. (hangi öğrenci?)

Bu  işaret sıfatı öğrenci isim

Şu okul.(hangi okul?)

Şu işaret sıfatı okulisim

Öbür mahalle.(hangi mahalle?)

Öbür  işaret sıfatı mahalle isim

Öteki kapı.(hangi kapı?)

Öteki işaret sıfatı kapı isim

Yandaki pencere.(hangi pencere?)

Yandaki  işaret sıfatı pencere isim

Karşıdaki dağ.(hangi dağ?)

Karşıdaki işaret sıfatı dağ isim

Diğer bina.(hangi bina?)

Diğerişaret sıfatı binaisim

Beriki otobüs.(hangi otobüs?)

Berikiişaret sıfatı otobüs isim

Şuradaki sandalye.(hangi sandalye?)

Şuradaki işaret sıfatı sandalyeisim

2.Belgisiz sıfatlar:

Varlıkları kesinlik olmadan aşağı yukarı bir şekilde belirten sıfatlardır.

Bazı insanlar

Bazı belgisiz sıfat insanlar isim

Birkaç adam.

Birkaç  belgisiz sıfat adam isim

Kimi ülkeler.

Kimi belgisiz sıfat ülkeler isim

Bütün insanlar.

Bütün belgisiz sıfat insanlar isim

Birçok vatandaş

Birçok belgisiz sıfat vatandaş isim

Belgisiz sıfatla ilgili örnek cümleler:

  • Kapıda tanımadığım bir adam var. (Herhangi bir adam anlamında olduğu için belgisiz sıfattır.)
  • Her insan değerlidir.
  • Nice insanlar geldi geçti bu dünyadan.
  • Müsabaka sonunda tüm Türkiye sokaklara çıktı.
  • Salgın zamanı hiçbir yer evden daha güvenli değil.
  • Bu sene bir kısım şehirde kuraklık oldu.

3.Sayı sıfatları:

Varlıkların sayılarını söyleyen sıfatlara sayı sıfatları denir. Kendi içinde asıl sayı,sıra sayı,üleştirme sayı ve kesir sayı sıfatları olarak dört kısımdır.

3.1.Asıl sayı sıfatları:

Altı çocuk

Altı sayı sıfatı çocukisim

Otuz beş gün

Otuz beş sayı sıfatı günisim

3.2.Sıra sayı sıfatları:

Beşinci ders

beşinci sayı sıfatı dersisim

üçüncü yarışmacı

üçüncü sayı sıfatı yarışmacıisim

3.3.Üleştirme (bölüştürme) sayı sıfatları

Dörder kalem

dörder sayı sıfatı kalemisim

yüzer lira

yüzersayı sıfatı liraisim

3.4.Kesir sayı sıfatları

Onda bir hisse

onda bir sayı sıfatı hisseisim

Çeyrek ekmek

çeyrek sayı sıfatı ekmekisim

Sayı sıfatları ilgili örnek cümleler:

Sınıfımızda otuz dört öğrenci vardır.

Bu senenin kırk altı günü yağmurlu geçti.

Her katta onar merdiven basamağı vardır.

Depremzede ailelere beşer battaniye dağıtıldı.

Çocuk başına yarım ekmek dağıttık.

Bu sene şirketimiz yüzde altı kâr etti.

4.Soru sıfatları:

Varlıkların durumlarını,sayılarını ve yerlerini soru yoluyla belirtmek için kullanılan kelimelere soru sıfatı denir.

Dikkat!Soru sıfatını bulurken soruya cevap verelim , şayet cevap sıfatsa sorusu da sıfattır.

Nasıl elbise? sorusunun cevabı güzel elbise olabilir.Cevapta elbisenin sıfatı güzel olduğuna göre ”Nasıl” sorusu da soru sıfatıdır.

Neredeki ev sizin?Sorusuna ” şuradaki ev bizim .” cevabını verebiliriz.Şuradaki kelimesi evi belirten bir işaret sıfatı olduğuna göre neredeki soru kelimesi soru sıfatıdır.

”Festivalin Sanat müziği konserleri kaçar şarkıdan oluşuyor?” sorusuna cevap olarak: ”Her konser beşer şarkıdan oluşuyor .”cevabını verelim.Beşer kelimesi şarkı isminin sayı sıfatı olduğuna göre soru kökündeki kaçar kelimesi soru sıfatıdır.

Soru sıfatlarında da diğer sıfat türlerinde olduğu gibi mutlaka isim olmak zorundadır:

Hangi cadde?

hangisayı sıfatı caddeisim

Kaçıncı sene

kaçıncısayı sıfatı seneisim

Soru sıfatları ilgili örnek cümleler:

Kaç kişi otobüsle okula geliyor?

Mağazadan hangi eteği aldın?

Bu tarlanın kaçta kaç hissesi sizin?

Her masaya kaçar ekmek bırakalım?

Ne biçim iş yapıyorsunuz?

Ne tür şiirlerden hoşlanıyorsunuz?

İntenette nasıl kitaplar satacaksınız?

Sıfatlarda pekiştirme

Bir sıfatın anlamı farklı yollarla güçlendirilebilir.Unutmayalım ki pekiştirmeler niteleme sıfatı yapar.İsme sorulan nasıl sorusunun cevabıdır

1.İkilemeler sıfat görevinde kullanıldığı zaman anlamı kuvvetlendirirler.

Eğri büğrü yollardan geçerek yaylaya ulaştık.

Şirin mi şirin insanlarla dolu bir köyde yaşıyorum.

Dostlarımın yalan yanlış sözlere inanması beni daha çok yaraladı.

Boksörümüz sağlı sollu yumruklarla rakibini nakavt etti.

2.Bir sıfatın ilk hecesine ”m,p,r,s” harflerinden uygun olan getirilerek kelime tekrar söylenir:

beyaz…………bembeyaz

siyah…………..simsiyah

akıllı…………….apakıllı

ıssız…………..ıpıssız

Pekiştirme sırasında bazen ses türemesi de olabilir:

çevre…….çepeçevre

karışık…….karmakarışık

sağlam……..sapasağlam

cümle örnekleri:

Mosmor kulakları havanın soğuduğunu söylüyordu.

Karmakarışık rüyalar görüyorum.

Ufuklar çepeçevre bulutlarla kaplandı.

Bu devirde paramparça dostluklar var.

Sıfatlarda küçültme

Sıfatlara -ce,-ca,-cık,-cik,(-i)msi, -si,-sı,-(i)mtrak gibi ekler geldiğinde merhamet,şefkat,sevgi,benzerlik,yakınlık anlamlarıyla küçültme anlamı katar.

Büyükçe bir evde oturuyoruz.

Yeşilimsi renkli bir kazak aldım.

Sıcacık çorbanın kokusu odaya yayıldı.

Ekşimtırak elmalar dilimi kamaştırdı.

Kadın incecik bir sesle konuşmaya başladı.

Adlaşmış sıfatlar

Sıfat tamlamalarıyla kurulan kimi cümlelerde zaman zaman tamlamanın isim unsuru düşer ve isimde bulunan çekim ekleri sıfata geçer.İsim ortadan kalktığı için sıfat artık sıfat olmaktan çıkar kendisi isme dönüşür.İşte bu yolla oluşan isimler adlaşmış sıfat adını alır.

Çalışkan öğrenciler bu sene üniversite imtihanına girecek.” cümlesinde öğrencilerin özelliği çalışkan olmalarıdır.O halde ”çalışkan” kelimesi bu öğrencilerin sıfatıdır.Şimdi aynı cümleyi şöyle kursak:”Çalışkanlar bu sene üniversite imtihanına girecek.” dikkat ederseniz öğrenci ismi/varlığı ortadan kalkınca çalışkan kelimesi sıfatlıktan çıkar ama isimdeki -lar çoğul eki çalışkana eklenir ve öğrencilerin kastedildiği herkesçe anlaşılır, artık çalışkanlar kelimesi isimleşmiştir.

İyiler her zaman kazanır. Aslında cümle ” İyi insanlar her zaman kazanır.” şeklindeydi fakat isim düştü sıfat isimleşti.

Aşağıdaki örnek cümlelere bakınız:

İhtiyarlar (ihtiyar insanlar)parklarda dolaşıyor.(ihtiyar sıfatken isim olmuş.)

Derinlerde(derindenizlerde) dip balıkları yaşamaktadır.(derin sıfatken isim olmuş.)

Müzede dolaşanlar(dolaşankişiler) akşama kadar gezilerini bitiremedi. (dolaşan sıfatken isim olmuş.)

Sıfatlarda Yapı

Sıfatlar yapılarına göre üçe ayrılır:Basit,türemiş ve bileşik sıfatlar.

1.Basit sıfatlar:

Yapım eki almamış sıfatlardır.

İri elmalar

Al bayrak

Güzel hava

Sert kereste

dört otobüs

Temiz halı

2.Türemiş sıfatlar:

Yapım eki alarak fiil veya isim kök ya da gövdelerinden türeyen sıfatlardır.

Yaşlı kadın

Paralı okul

Duygusuz insan

Elbiselik kumaş

Şakacı Ahmet

Evdeki hesap

Ağlayan çocuk

Ödenmemiş hesap

Görülmedik yağmur

Kesici alet

Çıkacak kan

Bitkin insan

Atılgan genç

3.Bileşik sıfatlar:

İki veya daha çok kelimeni birleşmesiyle oluşan sıfatlar yapıca bileşik sıfatlardır.Farklı yollarla yapılır.

a)Bir sıfat tamlaması -li,-lı,-lu,-lü eklerini alıp başka bir ismin sıfatı olur.

temiz elbise +li=temiz elbiseli adam.

Sarı saçlı çocuk

iki odalı ev

geniş bahçeli okul

altı kafalı dikiş makinesi

çok sulu yemek

Az sütlü tatlı

b)Aslından bileşik kelimelerin sıfat olmasıyla:

Boşboğaz kişi

Birkaç çoban

herhangi yoldan

uyurgezer hasta

c)Sıfat tamlamasında isimle sıfat yer değiştirir ,sıfata 3.tekil şahıs iyelik eki getirilir ve bu grup bir ismin sıfatı olur.

taşlı yol. ………….. yolu taşlı köy

Uzun boy. …….. uzun boylu öğrenci

Kötü yazı. ……… kötü yazılı öğrenci

terli gömlek. ……..gömleği terli çiftçi

d)İkilemelerin ,fiilimsilerin,deyimlerin,edat gruplarının sıfat olmasıyla:

iyi kötü günler

kargacık burgacık yazılar

damdan düşen adam

Suyu çekilmiş kuyu

İnci gibi dişler

Not:Birleşik sıfatlar başlığı altındaki örneklerde koyu yazılan kelimeler ,aynı zamanda sıfat grubu oluştururlar.

Sınıfta kaldığı için ağlayan  sıfat grubu öğrenci

kırık gözlüklü sıfat grubu arkadaş

damdan düşensıfat grubu adam

Diğer kelime türleri: İsimler,fiiller,zamirler,zarflar,edatlar,bağlaçlar,ünlemler

MEB tarafından yayımlanan Orta öğretim kurumları programını buradan indirip inceleyebilirsiniz.